za FIilmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym
Jan Jakub Siwicki 1793-12-15 – 1870-05-03 ksiądz / działacz społeczny / działacz polityczny
Jan Jakub Siwicki
1793-12-15 – 1870-05-03
Siwicki Jan Jakub (1793–1870), ksiądz, działacz społeczny i polityczny. Ur. 15 XII w Żurominie w pow. mławskim, był synem Andrzeja i Marianny z Bagińskich.W l. 1805–10 S. uczył się w szkole elementarnej w Żurominie. Dn. 26 VII 1810 przyjęty został do Zgromadzenia oo. Reformatów w Siennej «za Warszawą» (wg własnych słów S-ego). W r. 1811 ukończył nowicjat i po złożeniu ślubów zakonnych wysłany został na dalszą naukę do Białej w Siedleckiem. W l. 1811–14 kształcił się w zakresie teologii moralnej i dogmatycznej, wymowy i prawa we Włocławku. Dn. 26 XII 1815 został wyświęcony na diakona, a 21 XII 1816 otrzymał święcenia kapłańskie. W l. 1814–20 pracował S. jako nauczyciel w szkołach elementarnych, w l. 1821–2 w wydziałowych we Włocławku, potem w Płocku uczył religii w liceum; był też nauczycielem kleryków i młodszych księży zakonnych (1822–4). Po r. 1824 przeniesiony do Wielkopolski, S. był kolejno wikariuszem w Śremie, Pawłowicach, Targowej Górce (tu był wychowawcą Władysława, syna Antoniego Kosińskiego, pseud. Amilkar), Dubinie (gdzie uczył Edmunda Bojanowskiego, potem działacza oświatowego, założyciela zakonu żeńskiego), proboszczem w Sulmierzycach (1832–49) i Brzeziu (1849–70).W Sulmierzycach S. dokończył w r. 1842 budowę kościoła, a po zniszczeniach wskutek pożaru (15 V 1844) odbudował świątynię. Działał także społecznie. W r. 1837 S. wystąpił z inicjatywą budowy pomnika Sebastiana Fabiana Klonowica, urodzonego w r. 1545 w Sulmierzycach. Pierwsze 51 talarów zebrał S. podczas Zjazdu Polaków we Wrocławiu w dn. 5–8 V 1848 (na którym powołano Ligę Polską na zabór pruski). S. utworzył komitet złożony z pięciu ziemian wielkopolskich, który wyznaczył miejsce na pomnik koło kościoła w Sulmierzycach. Sprawa pomnika przycichła po artykule Wacława Aleksandra Maciejewskiego w poznańskim „Orędowniku Naukowym” (1843 nr 46, 47), gdzie zakwestionowany został fakt urodzenia Klonowica w Sulmierzycach. Choć wkrótce, po ustaleniach S-ego, Maciejewski wycofał swoje zastrzeżenia, śmierć trzech członków komitetu, jak również wydarzenia 1848 r. oraz przeniesienie S-ego na probostwo w Brzeziu, przeszkodziły wówczas w realizacji tego projektu. W r. 1848 S. uczestniczył w przygotowaniach do powstania, a następnie brał udział w potyczce powstańców z wojskiem pruskim pod Odolanowem (22 IV), za co został uwięziony w Miliczu. Wkrótce zwolniony, pojechał do Wrocławia na wspomniany zjazd (nie ma go wśród oficjalnych delegatów z Poznańskiego), a stąd wraz z Janem Nepomucenem Niemojewskim udał się do Paryża (na polecenie późniejszego gen. Józefa Wysockiego i Wincentego Tyszkiewicza, spiskowca i działacza politycznego), aby przedstawić represje pruskie w r. 1848 politykowi francuskiemu A. Lamartine’owi (Niemojewski wspomina, iż zabrał S-ego jako świadka morderstw pruskich). S. rozpoczął też w r. 1848 razem z Niemojewskim i Ludwikiem Brodowskim organizowanie Ligi Polskiej w pow. odolanowskim. Wszedł w skład dyrekcji Ligi na pow. odolanowski. W r. 1849 wystawił na cmentarzu w Sulmierzycach pomnik z żelaznym krzyżem ku czci powstańców. Prawdopodobnie z powodów politycznych S. został przeniesiony z Sulmierzyc na probostwo w Brzeziu (1849). Korespondencje S-ego z Sulmierzyc i Brzezia zamieszczała „Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego” i „Dziennik Poznański”. Opublikował osobno Książkę do nabożeństwa dla Polek (Wr. 1827), zawierającą m. in. życiorysy królowej Jadwigi, św. Jadwigi, bł. Salomei, bł. Kunegundy oraz Rzecz o pijaństwie i wstrzemięźliwości (Wr. 1827, P. 1845). W rękopisie pozostawił dzieje parafii sulmierzyckiej za l. 1538–1832; przedstawione na posiedzeniu Wydz. Historyczno-Literackiego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (PTPN), uznane zostały za cenny przyczynek badawczy. Napisał także Pamiętnik o Antonim Amilkarze Kosińskim spisany w Sulmierzycach w r. 1849, lecz po obu tych pracach ślad zaginął. S. był współautorem (razem z ks. Piotrem Wierzbickim) dziejów parafii sulmierzyckiej po 1832 r., która miała mniejsze walory poznawcze. W r. 1856 S. powrócił do sprawy budowy pomnika Klonowica, zgłosił swoją propozycję na posiedzeniu Wydz. Historycznego i Moralnego PTPN i zyskał poparcie. Dzięki funduszom PTPN odlany w fabryce Hipolita Cegielskiego w Poznaniu pomnik Klonowica stanął w Sulmierzycach 10 VI 1862. W r. 1866 S. obchodził 50-lecie święceń kapłańskich; podczas uroczystości otrzymał od ks. dziekana Tomasza Basińskiego srebrny krzyż ze złoconym wizerunkiem Zbawiciela, a także odznaczony został Orderem Orła Czerwonego 4. kl. nadanym mu przez króla pruskiego za długoletnią działalność oświatową. S. zmarł 3 V 1870 w Brzeziu, pochowany został na miejscowym cmentarzu przykościelnym. Z funduszu legatowego (który S. ustanowił 25 XI 1869) w wysokości 1 500 marek, m. in. na stypendia dla najlepszych uczniów gimnazjalnych (w r. 1910 stypendium wynosiło 60 marek), korzystała młodzież z gimnazjów z Poznania, Gniezna, Ostrowa i Ostrzeszowa, ss. Miłosierdzia, parafia w Brzeziu, także Dom Sierot w Wolsztynie i in. Estreicher w. XIX; Wojtkowski,
Bibliogr. historii Wpol.; Żychliński, Kronika rodzin, s. 392; – Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX w., T. 1 1815–1850, P. 1951; Jankowiak S., Edmund Bojanowski 1814–1871, Grabonóg 1995 s. 17; Kornacka M.M., Edmund Bojanowski 1814–1871, „Nasza Przeszłość” T. 26 1967 s. 10; Wojtkowski A., Historia Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, P. 1928; – Niemojewski J. N., Wspomnienia, W. 1925; Paprocki F., Materiały do Wiosny Ludów, „Roczn. Hist.” T. 17 1948 s. 432; – „Dzien. Pozn.” 1859 nr 271, 1867 nr 3, 1870 nr 106; „Gaz. W. Ks. Pozn.” 1843 nr 200, 299, 1844 nr 134; „Pomyślność” 1870 nr 8; „Roczniki PTPN” T. 19 1892 s. 363, T. 45 1918 s. 354; – AP w P. Gimnazjum św. Marii Magdaleny, sygn. 41, Spuścizna W. Lipskiego, sygn. 4.MM; Arch. Archidiec. w P. Akta S-ego, sygn. 121, 262, 397, 398, 555; B. Raczyńskich sygn. 1355/48 (wycinki z prasy z artykułami S-ego); – Informacje proboszcza parafii w Brzeziu Eugeniusza Szymańskiego. Zygmunt Kaczmarek